Driedaagse workshop Ik en de ander

Van 7 tot en met 9 april a.s. geven Pete Pronk, verhalenverteller en stemcoach, en ik een driedaagse workshop. Het thema is onze verbondenheid met anderen, ik en de ander. Jij die mij ik maakt, zo kan ik het ook zeggen.

Ons individuele lijf is geen instrument, geen ding, maar een levend organisme dat in wisselwerking staat met andere levende organismen. De belangrijkste intieme relatie die we hebben, is die met ons eigen lichaam. Een goede afstemming op je lijf maakt een intieme relatie met een ander mogelijk.

We gaan deze dagen in ons lijf zakken, maken contact, voelen wat er is. We gaan zingen. Elkaar uitnodigen om aanwezig te zijn en in verbinding. Naar elkaar luisteren en antwoord geven in open ontmoetingen. Misschien dat er iets nieuws kan ontstaan en we ons opnieuw in verbinding voelen met andere mensen, de dieren, de natuur en de wereld.

Mijn laatste boek, waarvan het portret van Dora door Picasso, mijn omslag siert, heeft als titel Wie ben ik als niemand kijkt? De titel van deze driedaagse ik en de ander zou ook kunnen luiden wie ben ik in relatie tot een ander? Wie ben ik, als jij mij ziet? Als ik jou zie?

Ga mee op reis en laat je raken, zodat er iets nieuws kan ontstaan.

Programma (kloosterhuissen.nl)

Van de zomer geven we zelfs een vijfdaagse. Ook daarvoor kun je je al inschrijven.

Tien jaar herstelverhalen in klooster Huissen

fotograaf Barend Boot

Daar sta ik dan, met een mooie bos lente bloemen, tulpen in verschillende kleuren. Gekregen van het klooster Huissen voor mijn lezing over ontmoeten tussen therapeut en client.

In de prachtige kapel van het klooster waren therapeuten en clienten uit de GGZ bij elkaar gekomen rondom het thema ontmoeten. Deze dag is georganiseerd door Pete Pronk en Margreet Roos in samenwerking met het klooster. Hoe bijzonder is dat. Normaal komen deze groepen niet bij elkaar op een symposium, maar hebben therapeuten hun eigen bijeenkomsten, net als clienten. En nu zaten we allemaal in dezelfde ruimte en horen dezelfde verhalen. Wat hebben we elkaar te vertellen? Twee mensen met een psychiatrische geschiedenis vertelden hun verhaal met een film, die de titel heeft: van chaos tot helder. Een psychiater en een psycholoog vertelden over hun ervaringen in de GGZ. In de middag verschillende creatieve workshops. Aan het einde van de dag zongen we het lied van Adem, gemaakt door Pete Pronk.

Waarom gaan we vaak echt contact uit de weg? Ik denk vanuit angst voor confrontatie. De ontmoeting met de ander is ook altijd een ontmoeting met jezelf en dat kan confronterend zijn.

Maar onze overeenkomsten zijn veel groter dan onze verschillen. We zijn allemaal gewonde mensen, heel in gebrokenheid en als we vandaaruit een ander mens ontmoeten, zal het leven resoneren en kan ons helend vermogen haar werk doen.

We maken tijdens ons leven meerdere geboortes en meerdere sterfmomenten mee. Om een intense ervaring van overgang, van tussenruimte, van wie je dacht dat je was, naar een volkomen nieuwe situatie te kunnen gaan, hebben we een plek nodig waar we gedragen worden. Een plek, een mens, die niet oordeelt en die met mededogen en een open geest aanwezig is. Een vriend, een geliefde of een therapeute, die de hoop heeft dat het goed komt. Dat hebben we allemaal nodig als het leven duister is en onze vitaliteit verdwenen lijkt.

Er is veel in mij aangeraakt en de dag resoneert nog lang bij me na. Twee nachten achter elkaar ben ik uren wakker omdat ik steeds weer mensen hoor en zie en voel hoe in de onderstroom van allerlei bij mij in beweging is gezet. En wat is het toch geweldig als we onze maskers laten zakken en elkaar en daarmee ook ons zelf aankijken en zien.

Alle werkelijk leven is ontmoeting

Dominicanerklooster Huissen

Alle werkelijke leven is ontmoeting, zo leerde ik van Martin Buber. In de werkelijke ontmoeting kan er iets aangeraakt worden bij jou en bij mij. Wij zijn immers relationele wezens, die als we de wereld en de ander open tegemoet treden, iets in trilling kunnen brengen.

Waarom vinden we echt contact vaak zo lastig? Misschien juist wel omdat we dan ook echt gezien worden en dat we daar bang en onzeker over kunnen zijn.

Wie durft er aanwezig te zijn voor zichzelf. Niet alleen in de relatie van mens tot mens, maar ook met de natuur, kunst of muziek. Zo’n grondhouding helpt om je verbonden te voelen.

Donderdag 7 maart organiseren we het Symposium Ontmoeten, de basis voor herstel. 10 jaar herstelverhalen in ons prachtige klooster in Huissen, voor mensen werkzaam in de GGZ en voor clienten maar eigenlijk voor iedereen. In de ochtend spreken Floortje Scheepers en Liesbeth Woertman en in de middag zijn er verschillende werkgroepen rondom lichaam en stem en ervaringsdeskundigheid om tot echt contact te komen.

Je kunt je nog aanmelden Symposium Ontmoeten, de basis voor herstel (kloosterhuissen.nl)

Lou Andreas Salome en Christiane Morgan, twee belangrijke vrouwen voor Jung

Zaterdag 24 februari bezocht ik een interessante middag in het mooie Antropia, vlakbij het station van Driebergen-Zeist deze lezingen werden georganiseerd door de Jung vereniging.

Ann van Sevenant – Lichaamseigen vermogen

Lou Andreas-Salomé is geen onbekende in de wereld van de psychoanalyse en de literatuur. Minder aandacht kreeg de filosofische leefwereld die ze beschrijft en waarin ze een heel eigen weg bewandelt. Vooral in haar later werk bekrachtigt ze haar denken met wat ze ervaart als oervermogens, die ook van betekenis kunnen zijn voor ons vandaag.

Ann Van Sevenant is auteur van een twintigtal boeken over filosofie, met twee recente werken: Levenswerk. Nep is geen optie (2021) en Sprekend lichaam. De metabole mens (2023). 

Tannie Willemstijn – Christiana Morgan, een van de muzen van Jung

Voor C.G. Jung was de mooie en begaafde 28-jarige Christiana Morgan een inspirerende bron. Haar pad van zelfanalyse liep parallel met zijn eigen zoektocht. Jung herkende in haar visioenen veel van wat hij zelf had ervaren tijdens zijn eigen gang door de diepste innerlijke krochten (1913-1916) en hij heeft veel van haar materiaal gebruikt en verwerkt in the vision seminars (Zürich, 1930-1934).

Tannie Willemstijn werkt na haar professionele carrière als klassiek zangeres, als Jungiaans analytisch therapeut in Almere. Ze is bestuurslid van de C. G. Jung Vereniging Nederland.

Wat een heerlijke middag! Ann van Sevenant opende de middag met enkele flarden over het denken van Lou Andreas Salome. De oergrond waaruit twee oertendenzen opwellen, de zelfbevestiging en de overgave en die ons hele leven allebei om aandacht vragen. De spreekster vertelde met heel haar lichaam, dat maakte haar verhaal naast de inhoud, zo sterk. Jammer dat er nog zo weinig vertaald is van het werk van Salome.

Tannie Willemsteijn leerde me Christiane Morgan een beetje kennen. Een vrouw waar weinig over bekend is maar die een grote invloed heeft gehad op Jung met haar visioenen en beelden vanuit het vrouwelijke. Er werden enkele van haar tekeningen/schilderijen vertoond met veel slangen en bomen. Het beeld ik ben een boom raakte me sterk en bracht me bij een herinnering aan mijn kleindochter die toen een jaar of zes was. We wandelen en ze blijft ineens staan, spreidt haar armen en zegt ik ben een boom.

Beide vrouwen probeerden hun eigen weg te gaan en zichzelf in alle gelaagdheid vorm te geven. Wat een oergrond om op te staan, om verder mijn eigen weg te vervolgen.

Roek Lips over weet de rups dat hij een vlinder kan worden?

Vrijdag 16 februari 2024 naar een theatervoorstelling in de Flint in Amersfoort geweest van Roek Lips. Dit was een origineel verjaardagscadeau van I. en M.

Ik werd, heel luxueus, thuis opgehaald en naar Amersfoort gereden. Ik ken het werk van Roek Lips en heb hem ook persoonlijk ontmoet toen hij een interview met mij maakte dat is verschenen in zijn boek Wie kies je om te zijn. Gesprekken en gedachten over een nieuwe tijd. Nu had hij er een theater voorstelling van gemaakt. Ik wist niet zo goed wat ik me daarbij moest voorstellen.

Hij vertelt in de voorstelling over de dood van zijn zoon en over leukemie die hem vorig jaar trof. Aan de hand van een paar mensen, nieuwe leiders, zoals hij ze noemt, vertelt hij over de inspiratie en kracht die enkelen van hen, hem hadden gegeven, terwijl hij zo ziek was. Hij opent met Paul de Bloth, Vincent Icke, Willem Beekman, Joke Hermsen, Thijs Ketelaars en zijn 101 jarige geschiedenisleraar van de middelbare school. Misschien ben ik iemand vergeten, dan spijt me dat.

We luisteren geconcentreerd met 150 mensen in de zaal naar zijn verhaal, soms zelfs een hele diepe, letterlijke, stilte. Er worden drie liedjes gezongen die speciaal op Roeks leven zijn geinspireerd. Een vriend loopt een beetje mee op het podium en hij stelt soms een vraag.

Het verhaal van de bioloog Beekman over de rups die een vlinder wordt lijkt de kern van de voorstelling. Het is duidelijk dat Lips worstelt met de vraag Wat is van waarde en zijn er mensen die visionair zijn die ons kunnen bemoedigen, juist als het ons slecht gaat en we dat bijna niet kunnen verduren.

Hij kreeg een staande ovatie. Het is duidelijk dat hij veel mensen inspireert en toch had ik een dubbel gevoel. Dat dubbele gevoel betreft ook mijzelf. Waarom staan we op een podium? Daar stond hij met zijn nog steeds zieke lijf, boog kort naar het publiek en liep het toneel af. Zijn vriend kwam nog even zeggen dat Roek niet in staat is om zich onder het publiek te mengen. Ik had het idee dat ik zijn eenzaamheid voelde maar misschien was het projectie.

Weten wij als mens dat wij uit sterrenstof zijn gemaakt en dus een zijn?

Lichaamsbeeld en eetstoornissen

Morgen opponeer ik in het academiegebouw op het Domplein van de Universiteit Utrecht waar Marlies Rekkers haar proefschrift Body image in eating disorders verdedigt.Het proefschrift richt zich op negatieve lichaamsbeleving bij eetstoornissen. Een negatieve of verstoorde lichaamsbeleving wordt beschouwd als een kernsymptoom van een eetstoornis. De promovenda heeft vier mooie studies gedaan aan de hand van vier vragen: moet er meer nadruk liggen op lichaamsbeleving in de behandeling van patienten met eetstoornissen? Hoe moeten we de negatieve lichaamsbeleving behandelen? Hoe kunnen we functionele lichaamsbeleving integreren in de behandeling van lichaamsbeleving? En als vierde vraag wat is de rol van depressieve symptomen in de behandeling van de lichaamsbeleving bij eetstoornissen.

Nadat ik haar werk had gelezen, bleef de vraag maar in mijn hoofd zoemen of de ontwikkeling van lichaam naar een zelf zoals beschreven door Rivka en Damsio behulpzaam zou kunnen zijn om de rol van lichaamsbeleving beter te begrijpen. Het voelende lichaam in de baarmoeder en de eerste maanden na de geboorte, is daar iets niet goed gegaan misschien? Vrij snel opgevolgd door het ruimtelijke lichaam en wanneer dit actiever en doelbewuster wordt verschijnt het actieve lichaam tussen zes en achttien maanden. Dan doet de taal haar intrede, bij Riva het persoonlijke lichaam genoemd, bij Damasio het autobiografische zelf, het moment waar kinderen in staat zijn hun lichaam als een geheel waar te nemen. Het talige lichaam wordt op de hielen gezeten door het geobjectiveerde lichaam, ongeveer rond drie jaar waardoor gevoelens van schuld of schaamte kunnen verschijnen. Als laatste wordt het sociale lichaam genoemd, de vierjarige kleuter wordt zich bewust van culturele normering. De ander kijkt en zegt hoe je eruit moet zien. Het gaat in de ontwikkeling steeds om de ervaring van het lichaam in verbinding met anderen en de omgeving. In de Puberteit komen daar de lichamelijke, seksuele kenmerken bij met haar nieuwe, vaak heftige gevoelens, waardoor het lichaamsbeeld opnieuw bijgesteld dient te worden. Dat is voor veel pubers een lastige taak.

Anorexia komt meestal voor tussen 14 en 24 jaar hoewel we de laatste jaren, ook jongere kinderen zien , die worden opgenomen. Boulimia komt meestal iets later voor, zo tussen 16 en 20 jaar.

Er is veel voor het zeggen om het een lichaamsbeeld storing te noemen, omdat na behandeling vaak het lichaamsbeeld nog steeds negatief is. Anorexiapatienten voelen zichzelf niet alleen dik, maar zien zichzelf ook als dik zo blijkt uit een creatief onderzoek van collega Anouk Keizer.

Je lichaam beter leren voelen, lijkt een belangrijk onderdeel van therapie aan mensen met een eetstoornis. Dat is Rekkers wel toevertrouwd want zij is Psycho Motorisch Therapeut en psycholoog. Het wordt vast een mooie verdediging morgen en ik zal er zeker weer wat van leren.

De voordelen van vriendschap

Drie vriendinnen op schiermonnikoog februari 2024

Ik vermoed dat Femke de foto nam maar dat weet ik niet meer zeker. Drie vriendinnen vanuit mijn perspectief, dertig jaar leeftijdsverschil met de jongste en 25 met de middelste. Maar in dit geval is dertig een getal want zo ervaren we dat alledrie niet. Wij zien onze relatie als gelijkwaardig en het verschil in leeftijd speelt heel af en toe een rol als ik iets vertel over lang geleden. Mijn oudste vriend en dierbare vriend is 75.

Mijn vrienden zijn heel belangrijk voor me. Zij zijn misschien wel de grond waarop ik sta in deze fase van mijn leven. Psychologie Magazine besteed deze maand haar themanummer aan vriendschap en daar kunnen we lezen dat we vooral vrienden kiezen op basis van hetzelfde. Vriendschappen zijn niet perse voor het hele leven. Onze school vrienden verliezen we soms uit het oog als de een wel en de ander niet gaat studeren of als er iemand gaat verhuizen.

Omdat we altijd mensen in ontwikkeling zijn, kunnen we ook uit een vriendschap groeien. Dat kan soms best pijnlijk zijn, juist als je veel met elkaar hebt gedeeld. Of een vriendschap verwatert doordat onze levens uiteen gaan lopen. En op oudere leeftijd sterven er vrienden, soms geheel onverwacht en zijn we erg verdrietig.

Uit vele studies blijkt dat een goed sociaal netwerk en een sterk vriendennetwerk van invloed is op de duur van ons leven. Mensen met weinig tot geen vrienden sterven eerder. Ook het overleven van bijvoorbeeld borstkanker bleek dat vrouwen die tien of meer vrienden hadden vier keer zoveel kans hadden om te overleven.

De kracht van vriendschap is veelzijdig. We kunnen beter met tegenslag omgaan, waardoor we minder stress ervaren bij nare gebeurtenissen. Om die redenen is het belangrijk ook op oudere leeftijd open te staan voor nieuwe vriendschappen.

Ananda, een leerling van Boeddha, zei op een dag: Ik heb me gerealiseerd dat de helft van het pad naar het heilige leven bestaat uit goede vriendschappen. Nee, Ananda, zei de Boeddha, zij vormen het geheel van het heilige leven.

Alle mensen mogen meedoen bij de HOVO en in mijn droom

fotograaf Femke van den Brink,

Het lijkt net een ansichtkaart maar toch is het een foto die gemaakt is door Femke terwijl we aan het wandelen waren op Schiermonnikoog. Wonderlijke ervaring dat zelfs op dit eiland me een gevoel bekroop van onechtheid. Door de vele regen zijn er op verschillende plaatsen grote plassen ontstaan en de blauwe lucht helpt uiteraard om het water zo blauw te kleuren. Echt en onecht is een onderwerp dat me al lang bezig houdt.

Vannacht droomde ik dat ik op de universiteit werkte en een nieuwe groep wilde oprichten voor studenten. Een mooie en fijne plek om samen te werken en te leren voor ons eigen plezier en ontwikkeling. Iedere student mocht meedoen, ik had geen toelatingseis, maar als ze niet werkte, mocht ik ze er weer uitzetten. Langzaam druppelden er studenten binnen. Eerst een paar slimme witte meisjes, de doorsnee universitaire populatie, maar al snel liepen de homo’s en zwarte studenten naar me toe en studenten met lichamelijke beperking of studenten die op een andere manier buiten de dominante groep vielen. Ik werd er helemaal blij van.

In het echt is de universiteit is zo dichtgetimmerd met allerlei eisen en regels dat er weinig plek is voor echte creativiteit, zodat er moeilijk iets nieuws kan ontstaan. Onderzoeksgeld bijvoorbeeld kan alleen aangevraagd worden, gebaseerd op eerder onderzoek. Zucht! Ook is het onderwijs bijna uitsluitend cognitief en wordt het persoonlijke buiten de deur gehouden.

Echt met elkaar leren, liefst jonge en oudere mensen door elkaar, arbeiderskinderen en welgestelden en noem alle tweedelingen maar op in kleine groepen met goede docenten die aan zinnige en inspirerende opdrachten werken, is een droom. En vooral geen toetsen en geen controle maar wel elkaar aanspreken. De docent vanzelfsprekende autoriteit geven en haar insteek is gelijkwaardigheid en duidelijkheid. Oh dat vreselijk zwijgen en voorzichtige, stoort me zeer. Falen is de beste manier van leren in een veilige omgeving wel te verstaan. Falen hoort bij het leven en maakt ons echter.

Maandag 5 februari geef ik weer een HOVO cursus en hoop op deze manier met elkaar te werken.

Schiermonnikoog wat ben je geweldig maar waar is ons brood

fotograaf Femke van den Brink

Onze jaarlijkse schrijfweek op Schiermonnikoog is weer aangebroken. We hebben nog niet eerder zulk prachtig zonnig weer gehad eind januari. Iedere morgen schrijven, dan een redelijk lange wandeling, weer schrijven en uiteraard tussendoor eten. We lopen vaak in stilte, overweldigd door de prachtige natuur. We komen grote groepen ganzen tegen op de weilanden die behoorlijk nat zijn. We zien schitterende wolkenformaties. En dan dat prachtige licht, zo mooi.

Ook is af en toe een wandelpad geblokkeerd door een grote plas water. De jongste en moedigste van ons doet haar schoenen en kousen uit en voelt hoe diep het water is. Als dat lukt lopen wij er achter aan. Nou ja ik loop met opgerolde broekspijpen en een beetje voorovergebogen met een benauwd gezicht achteraan.

De stilte, het weidse uitzicht, de diepblauwe lucht en het blauwe water met veel vogels is helend. Af en toe blijven we stil staan of gaan op een bank zitten om te genieten.

Maar Schier is ook het eiland van de mysteries. We deden boodschappen en liepen, ieder met een tas, naar ons huisje. F. pakte het brood uit en wilde dat in de broodtrommel leggen maar die was te vol en daarom legde ze het brood in een mandje. De volgende morgen verzorgde L. het ontbijt en riep naar ons waar is het brood. In het onderste mandje, zei F. Maar hoe we ook keken, geen brood. We hebben alle drie op de gekste plaatsen gezocht, zelfs in de afvalemmer maar hebben het grote desembrood tot op heden niet gevonden.

Het schrijven verloopt voorspoedig. Voel me bijzonder geinspireerd en allerlei associaties buitelen door elkaar heen. We verdragen elkaar heel goed en werken aan dezelfde tafel merendeels in stilte. Ieder gericht op haar eigen werk. Af en toe stelt iemand een vraag of legt iets voor.

Wat een geschenk om zo te mogen werken, omringd en gedragen door vriendschap. Ik scheel dertig jaar met mijn vriendinnen en we fantaseerden even hoe het later zou zijn als zij 70 en ik 100 jaar waren. Waarschijnlijk ervaren we dan nog meer mysteries.

Tieners en erbij willen horen

Tieners die iemand op zichzelf proberen te worden en bij de groep willen horen, zitten in een lastige spagaat. Dat geldt voor nu maar ook voor de eerste groep tieners in de jaren, waartoe ik behoor. Mijn moeder bepaalde wat voor kleding ik droeg. Ik had een sterk verlangen om los te komen en wilde ontzettend graag mijn eigen kleding uitkiezen.

Op mijn 15de haalde mijn moeder me van school omdat als ik niet wilde werken (haar woorden) dan moest ik maar werken bij een baas. En zo geschiedde. Het kwam niet bij me op om me tegen haar besluit te keren en zo kwam ik als 15 jarige op een kantoor terecht. Maar het enorme grote voordeel was dat ik nu mijn eigen geld had. 225 gulden in de maand verdiende ik met veertig uur werken. Het eerste kledingstuk dat ik kocht was een strakke fluwelen Levi’s broek die ik alleen aankon als ik op bed ging liggen om de rits dicht te zippen. Ik was de koningin te rijk en had absoluut niet door dat de reclame die aan het merk Levi’s rebellie koppelde, mij door die betekenis tot deze koop liet besluiten. Mijn moeder bekeek het met afgrijzen.

Nu hebben de meeste moeders en vaders deze vanzelfsprekende autoriteit niet meer over hun tiener kinderen. Zij moeten zichzelf de wet stellen maar ja dat lukt de meesten nog niet. De consumptiemaatschappij waarin we nu leven is gericht op productie en de afzet van zoveel mogelijk goederen (zie van Dale). Meisjes van 9 jaar die cosmetica en huidverzorgingsproducten kopen die ze niet nodig hebben en zelfs schadelijk kunnen zijn, worden door influencers op tiktok en allerlei reclames hiertoe verleid.

Ik kon me eventueel nog tegen mijn moeder afzetten maar wat kunnen de tieners van nu? Zoekend naar wie je bent en verlangend om erbij te horen, zoeken tieners heel duidelijk naar voorbeelden en denken die te vinden op tiktok. Aardige mooie jonge vrouwen verleiden hen tot het gebruiken en kopen van cosmetica. Waar betalen ze dat van?

Intensief gebruik van sociale media door tieners doet de zelfobjectivering van het eigen lichaam toenemen. Dat weten we al sinds 2014. Tiktok is van recentere datum en door het inzetten van jonge influencers, een soort oudere zus of broer, is het voor de tiener nog lastiger om manipulatie te herkennen. De koppeling van de betekenis van cosmeticaproducten aan mooi zijn en daardoor geliefd, aantrekkelijk worden, is een hele gemene associatie die er bij jonge mensen uiteraard als zoete koek in gaat.

Leven in de beeldcultuur vergroot de kans om je te identificeren met wat je niet bent. En daar zit mijns inziens de grootste pijn. Laat ze zingen, muziek maken, een gedicht schrijven, dansen, lachen, stoeien, oma plagen, taarten bakken, vallen en falen en laten wij als volwassenen om hen heen staan, empathisch, belangstellend en met warme ogen, zomaar, zonder camera.