Ik mocht het de laatste weken weer eens sterk ervaren dat lichaam en geest een zijn. Ik was eerst verkouden, tranende ogen, lichte hoofd- en keelpijn, zodat ik amper kon lezen. Daarna kwam er nog een virus bij, tenminste zo leek het en ging ik van verhoging naar koorts. Ruim twee weken in de lappenmand en ik was uiteindelijk nergens. Had het sterke gevoel dat er iedere dag stukjes van me werden afgebroken, vernietigd of ingeslikt. Iedere dag werd ik minder en minder tot aan zeer negatieve gedachten en behoorlijk wanhopig.
Nu ik weer twee dagen aan de beterende hand ben, kijk ik met stomme verbazing naar mezelf. Hoe heb ik me zo kunnen laten gaan? Waarom ging ik zo de diepte en de chaos in? Waarom lukte het me absoluut niet om me daar tegen te verzetten? Wie het weet mag het zeggen.
Nu ik weer in het land van de levenden ben, lijken de afgelopen weken, totaal onwerkelijk. Toen ik in die put, in die gevangenis zat, kon ik me niet voorstellen dat ik daar ooit uit zou komen. Feitelijk lijkt er niets veranderd maar het voelt alsof het licht aangegaan is, in mij, en de wereld mij weer wil opnemen.
Deze week lazen we in onze Junggroep in het krankzinnige Rode Boek van Jung o.a. deze regels
“Wij begrijpen niet en wij leven het onbegrijpelijke. Wij hebben niet lief en wij leven het niet geliefde. En wij keren ons weer om en begrijpen en leven het onbegrijpelijke. Wij hebben lief en leven het liefhebbende, trouw aan jouw wet”.
Zo’n krankzinnige tekst helpt me omdat die de tegenstrijdigheid die het leven is, benoemd wordt.
Gisteren liepen we in dit prachtige bos in Doorn. Omdat het zondag was liepen er veel mensen hun hond of hun kinderen uit te laten. Maar een klein beetje doorlopen was genoeg om in de stilte te zijn. Wel wonderlijk dat hier zo weinig vogels te zien of te horen zijn. De kleuren en het licht dansten om ons heen. Ik had het gevoel dat het bos leefde.
Snotverkouden met lichte verhoging zit ik al een paar dagen binnen. Ik wil in ieder geval geen andere mensen aansteken. Het enige dat ik doe is iedere dag een wandeling maken. Heel rustig in het kasteelpark, langs de kromme rijn of in het bos. Langzaam lopend adem ik zo diep mogelijk de frisse lucht in. Mijn hoofd lijkt buiten iets opener net als mijn neus.
Binnen lopen de tranen over mijn wangen. Ik kan nauwelijks lezen of schrijven omdat mijn ogen dat niet willen. Mijn oren zitten dicht. En ik heb vanmorgen door manlief 30 nieuwe pakjes zakdoeken laten aanrukken. Ongelofelijk wat er uit een hoofd te voorschijn kan komen. Gisteren bedacht ik me dat spoelen met zout water helpt. Zo gezegd, zo gedaan. Mens wat is dat smerig maar verdomd er kwam meer ruimte.
Maar wat doet een mens als zij amper kan lezen en schrijven???? Ik schaam me dat ik het zo moeilijk vind om ziek te zijn. En wat stelt een verkoudheid helemaal voor in vergelijking met ernstige longziektes zoals in het verhaal van Olga Tokarczuk Empusion. Een geweldig boek over een landschap dat doodt, wat er gebeurt als je het Andere wegduwt en de verschillende manieren van kijken.
“Zien was het allerbelangrijkste, had Thilo beweerd, het was niet alleen een kwestie van onze ogen, maar we moesten ook met andere zintuigen zien, alleen was dat nog niet bewezen. Doe je ogen dicht en kijk”.
Tokarczuk vertelt vanuit een vrouwelijke meerstemmige stem, een mysterieus wij. In het nawoord verklapt de schrijfster dat alle misogyne uitspraken van beroemde mannelijke auteurs komen.
Misschien moest ik ziek zijn om dit krankzinnige boek te kunnen lezen.
Wie streeft naar vrijheid moet leren vergeven, lees ik in het boek van Jonathan Sacks Genesis.
Vrij zijn, mij zelf bepalen, ruimte hebben, is in mijn leven heel belangrijk. Ik had een moeder die als een zwaan op ons kinderen zat en bleef zitten. Tot stikkens toe, beklemd, vastgezet, kon ik alleen maar heel hard rennen en van me af slaan. Ik liep zo hard en zo ver dat ik zelfs mijzelf voorbij liep. Onderweg ben ik best een aantal keren gevallen maar niet hard genoeg, blijkbaar. Pas op mijn 63ste kwam ik tot stilstand. Waar ik wel voor stilstond is voor lezen van boeken en voor schrijven.
Boeken hebben mijn hele leven een zeer belangrijk rol gespeeld en nog steeds. Zij kunnen nieuwe deuren openen, nieuwe betekenissen aanbieden, zodat ik mijn verhaal over wie ik ben steeds kan vergroten, verbreden en er meer lagen in aan brengen. Ik woon(de) in boeken.Ik lees op dit moment Genesis van Sacks, Buber ik en jij, Annie Ernaux De jaren en Olga Tocarczuk Empation.
Op advies van de dochter van mijn boekhandelaar, waar ik gisteren mijn bestelde boeken ging ophalen, lees ik nu de verzamelde essays van Connie Palmen. In het bijzonder het deel Echt contact is niet te bedoeling. En Palmen schrijft op haar prachtige manier haar relatie met boeken en de wereld. Het boek is een plaatsvervangend lichaam van de schrijver.
Ik wil eraan toevoegen dat het boek ook een plaatsvervangend lichaam is van de lezer. Het lezen en schrijven geeft me veel ruimte en vrijheid. Ik weet nu dat vrijheid niet wegrennen is, maar blijven staan, moedig zijn en je eigen verhaal vertellen en vergeven, vooral dankzij mijn boeken.
Deze week had ik mijn laatste grote lezing van dit jaar in Lochem. Vorig jaar was ik al in boekhandel Lovink geweest in Lochem en nu vroeg het vrouwennetwerk Lochem me voor een lezing in de Stadsschouwburg. Notabene om 10 uur in de ochtend. Dat was niet eerder gebeurd. Het hele jaar had ik in de middag of avond opgetreden en nu zo vroeg.
Als honorarium vroeg ik een hotelovernachting zodat we vanuit het hotel naar de schouwburg konden lopen. Om heel vroeg op te moeten staan, lang in de auto zitten met waarschijnlijk ochtendfile en dan hyperventilerend aankomen, dat zag ik niet zitten. Dus op ons gemak de dag ervoor rustig in de auto naar het mooie Lochem gereden. Vriend Pete was weer de chauffeur van dienst. Op die manier is ieder optreden een uitje.
Je weet nooit wat je kunt verwachten dus vrij open gingen we naar de stadsschouwburg. Met het openen van de deur bleken twee vrouwen direct op me af te stappen met uitgestoken hand om ons welkom te heten. Vriend Pete, als enige man, werd direct omringd door verschillende vrouwen en ik werd meegenomen naar de man van het geluid. De zaal was een mooie rechte zaal, zoals een beetje op de foto te zien is. Ik schat dat er zeker honderd vrouwen aanwezig waren. Beetje overdonderd begon ik mijn verhaal.
Ik had een lezing speciaal voor hen gemaakt maar die heb ik niet gehouden. Al snel had ik een gevoel van dit zijn mijn generatiegenotes die ook dochter, werkende vrouw, echtgenote, vriendin en waarschijnlijk moeder zijn. Al deze sociale rollen die in de jaren zeventig zo aan verandering onderhevig waren en waarin we onszelf konden uitvinden met alle vreugde en problemen van dien, hadden we gemeenschappelijk. Ik las een stukje voor uit Wie ben ik als niemand kijkt, een persoonlijke stukje en dat resoneerde.
Er ontstond een hele fijne, rustige, geconcentreerde sfeer. Die geconcentreerde aandacht tilde ons allemaal een beetje op en er ontstond een gevoel van gemeenschappelijkheid. Vriend Pete die aan de zijkant zat, schreef me die avond “hoe bijzonder het was dat ik me zo opgenomen voelde in dat geheel van louter vrouwen, vrouwmensen zoals jij het omschreef. Nu zoek ik opnieuw naar woorden. Een ademende geheel, ik was er aan de rand getuige van en mocht er tegelijkertijd in opgenomen worden. Wat is het toch krachtig en heilzaam om zo samen te zijn”.
En zo is het.Het is heilzaam en krachtig om onze verhalen met schaduw en al te delen. In deze chaotische, polariserende wereld, zijn we toch samen, ook al voelen we dat vaak niet en het is een geschenk om dat bij momenten zo diep te mogen ervaren.
Ik ga nu weer een paar maanden schrijven. Dank aan alle boekwinkels, bibliotheken en groepen die me het afgelopen jaar uitgenodigd hebben en aandacht aan mijn werk gaven. Het is fantastisch om die wederkerigheid te ervaren.
Gistermiddag een talkshow met Anita Witzier als presentatrice, Joos Ockels en mister senior Gay Pride Joop Schermer over ouder worden en steeds meer jezelf durven zijn. We ervaren het allemaal als een fijne periode, deze derde levensfase. De talkshow duurde 45 minuten en mijn boek Wie ben ik als niemand kijkt diende als uitgangspunt. De Levensverhalen van Joos en Joop pasten daar mooi in. Het was een open en prettig gesprek van drie verschillende mensen die veel gemeenschappelijk bleken te hebben in hun verscheidenheid. Wie kijken ermee in onze spiegels en hoe verhouden we ons tot deel van de gemeenschap willen zijn EN iemand op onszelf?
Daarvoor hadden Anita en ik onze boeken gesigneerd. Altijd fijn om van mensen die je boek hebben gelezen te horen over wat hen aanspreekt, waar ze veel aan hebben gehad, wat ze herkennen of wat er in hun levens anders is. Het zijn vaak open en persoonlijke gesprekken.
De hele dag was bijzonder goed georganiseerd. Alet Klarenbeek had met haar team een hele goede prestatie neergezet. Een grote groep jonge mensen in een geel t shirt met crew erop ontvingen ons, gaven ons te drinken, begeleiden ons door het gebouw. Heel fijn om zo bij de hand genomen te worden. Alles verliep vlekkeloos in het best wel ingewikkelde gebouw van Tivoli/Vredenburg. Het programma was totaal verkocht met 1500 tickets. Het was een feest om zoveel vitale ouderen te mogen zien, die gretig en open, alle evenementen bijwoonden. Ondersteund door jonge mensen die met heel hun hart en aandacht ons hielpen en bij stonden.
Ik word er blij van. Zo’n gevoel van de mensheid op haar best.
Vandaag ligt De Ouders van Nu op de mat. Ik had een interview gegeven aan Eva Gabeler over moeders met botox en de effecten op hun kinderen. Welke boodschap geef je mee aan je kind met die hang naar perfectie?
Moeders die veel aandacht aan hun uiterlijk besteden en daar ontevreden mee zijn, veel lijnen, vaak voor de spiegel staan en zichzelf negatief commentaar geven, geven een negatief voorbeeld aan hun kinderen. Zij leren hun kinderen al vroeg hun lichaam te objectiveren en te beoordelen.
Voor baby’s is botox helemaal heel ingewikkeld omdat baby’s ons gezicht nodig hebben om zichzelf te leren kennen. Congruentie van onze blik en stem en gezichtsuitdrukking is voor baby’s van levensbelang, want door ons gezicht te lezen, krijgt de baby reacties op zijn/haar gedrag. Daar kan het van leren. Daardoor kan het zich veilig leren voelen. Als een gezicht uitdrukkingsloos is geworden door de botox, krijgt een baby deze feedback niet en stuiten al zijn/haar pogingen om contact te maken op een blinde muur. Een gezicht kunnen lezen is voor baby’s en jonge kinderen van groot belang en uiteraard ook voor volwassenen al hebben die meerdere mogelijkheden tot contact maken.
De afgelopen dagen las ik dit mooie boek Onder een andere hemel van Joke Hermsen over heimwee, herinneringen en tijd. Eerder schreef ze het inspirerende boek Stil de Tijd. Dit boek is persoonlijker en zoekender en ik herken veel van mijn eigen weg.
We hebben veel dezelfde inspiratiebronnen zoals Rilke, Lou Andreas-Salome en Hannah Arendt waar ze rijkelijk uit citeert en over vertelt. Over Rilke schrijft ze dat hij alleen in zijn gedichten kon wonen. “Waar ik werk ben ik waar, schreef hij aan Salome en ik zou de kracht willen vinden mijn leven op die waarheid te grondvesten. Want daar is mijn huis, daar zijn de gestalten die mij werkelijk nabij zijn”.
Ook haar notities over haar schrijfproces zijn voor mij herkenbaar als ze zegt “schrijven is een plek voor jezelf vinden”.
Op pagina 137 beschrijft ze heel mooi een deel van onze ontwikkeling “We dragen een even indrukwekkende als onzegbare voorgeschiedenis met ons mee, een onkenbaar anders zijn, waarvan we ons niets bewust kunnen herinneren. We blijven er volgens Salome echter wel bewust naar terugverlangen, omdat het ons ooit met alles en iedereen om ons heen verbond; het is een van onze eerste bronnen van heimwee’.
Ik zou nog veel meer prachtige citaten kunnen tonen maar lees dit boek en ga er zelf mee aan de slag. Bij mij resoneert het sterk.
Hermsen heeft bij mij mijn heimwee weer heel sterk aangeraakt. Hoe ik absoluut geen nacht van huis kon en ik herinner me mijn moeder die in alle huizen waar ze heeft gewoond, zich nooit thuis gevoeld heeft. Ik was het op wonderlijke wijze “vergeten”en nu kwam het als een boemerang weer terug in mijn herinnering en doet me huilen.
Je nooit ergens thuisvoelen……….. ik begin te begrijpen waarom de vraag waar ik over schrijf Wie ben ik als niemand kijkt me zo bezig houdt. Ons ik is gebaseerd op verlies, op verlies van verbondenheid.
Op veel plaatsen in Nederland vinden we deze reclameborden. Soms ook op bushokjes. De oproep om je te melden voor botox. Twee dagen geleden opnieuw een verhaal over het toegenomen gebruik van botox, ditmaal in het FD. Ik word er een beetje moedeloos van maar laat me toch weer verleiden tot een interview in de hoop dat ik iemand daardoor kan bemoedigen om nee te zeggen.
In 1991 schreef Naomi Wolf het belangrijke boek De zoete leugen of de mythe van de schoonheid en in 1994 promoveerde ik op lichaamsbeelden. In 2003 schreef ik Moeders Mooiste en deed een eerste inventarisatie van het aantal cosmetische klinieken. De geweldige documentaire van Sunny Bergman verscheen in 2007 waarin te zien was hoe met enkele muiskliks een gezicht en lichaam strakgetrokken kan worden. Een niet te tellen aantal artikelen in alle kranten en tijdschriften over dit onderwerp is zo te vinden op internet.
Ruim dertig jaar is er meer dan voldoende materiaal verschenen om de druk op vrouwen om er op een strakke en leeftijdsloze manier uit te zien aan de kaak te stellen, maar het helpt niet.
Hier is een deel van interview omdat de link achter een betaalmuur zit. Eva Gabeler is de interviewster, een jonge vrouw die in een botox bubbel zit en veel vriendinnen heeft die botox gebruiken.
Cosmetische aanpassingen dragen bij aan de verdere illusie van een maakbare wereld, die vervolgens bolstaat van prestatiedruk en onzekerheden. Het is een ingewikkeld samenspel van factoren, vindt Liesbeth Woertman, emeritus-hoogleraar psychologie aan de Universiteit Utrecht. ‘De hapklare brokken waarin we onszelf presenteren op platformen zoals Instagram helpen de mensheid niet verder. We hebben het voor een groot deel te danken aan social media dat we onszelf objectiveren. Met elke post die we plaatsen of foto die we zien raken we meer gericht op onszelf en tegelijkertijd onzekerder. Je kunt beter bezig zijn met wat voor mens je wil zijn, waar je voor staat, waar je hart sneller van gaat kloppen en waar je een bijdrage kunt leveren. Wat brengt het je om rimpelloos door het leven te gaan en bewonderd te worden? In het echte leven draait het daar toch niet om tussen mensen?’
Ze legt uit dat perfectie een momentopname is, haalbaar in de vorm van ultieme geluksmomenten waar je superblij van wordt. Via Instagram lijkt dat perfecte moment werkelijkheid te worden. Woertman: ‘Toeschouwers van zulke foto’s krijgen daardoor een totaal vertekend beeld van wat mogelijk is. Maar op hun beurt willen zij zich ook perfect manifesteren. Het is logisch dat we elkaar nadoen daarin. Ieder mens vindt het immers fijn om te bloeien en gezien te worden, dat zijn fundamentele menselijke verlangens. Die worden op Instagram gestild met lieve commentaren van volgers en een heleboel likes. Maar het beeld is niet realistisch. De mens is onderhevig aan verandering, al was het maar omdat fysiek gezien de hele dag celdeling plaatsvindt. Perfectie betekent eigenlijk stilstand. Als mensen het zo zouden benaderen wordt het niet meer iets benijdenswaardigs.’
Ze ziet aanpassingen aan het uiterlijk niet als iets onschuldigs. Daaronder schaart ze ook het bleken van tanden of het verven van haren. Fundamenteel verschillen ze niet van elkaar omdat je een stukje van jezelf verhult. Woertman: ‘Ik zie veel in het spel van je opmaken en je haar leuk opsteken voor een bijzondere gelegenheid. Maar wie niet naar de bakker durft zonder er top of the bill uit te zien, is doorgeslagen. Ik vind het belangrijk dat wij als mensen het lef hebben om elkaar te laten zien wie we écht zijn. Dat we durven te tonen dat niemand perfect is en dat je veel kunt betekenen voor een ander. Met botox en fillers doe je het omgekeerde. Je geeft een raar soort signaal af. Je vraagt van anderen om naar je te kijken en je te bewonderen, maar tegelijkertijd niet dichterbij te komen. Botox werkt als een schild. Het schept afstand, terwijl ik denk dat het veel mensen goed zou doen om nabijheid te creëren, zeker diegenen die zich bezighouden met zulke ingrepen.’ Er zijn doorgaans drie groepen te onderscheiden die sneller gebruik maken van botox, vertelt Woertman. Een eerste aanjager blijkt de omgeving. De kans dat mensen overstappen op botox is groter als ze leven in een cultuur waar het gebruik ervan gewoon wordt gevonden. Mensen met een laag zelfbeeld vormen de tweede groep die eerder kiest voor cosmetische behandelingen. Het treurige is dat juist zij niet gebaat zijn bij zulke behandelingen omdat ze weten dat ze valsspelen en al gauw het volgende onderdeel vinden waarover ze ontevreden zijn. De derde voorspeller is hoe belangrijk je lichaam is voor je identiteit, vertelt Woertman. Uit welke bronnen put je om een antwoord te geven op wie je bent? Als je waarde kunt halen uit bijvoorbeeld relaties, geld, talenten, werk, sport of creativiteit is de kans kleiner dat je kiest voor cosmetische ingrepen dan wanneer je denkt dat je je uiterlijk bent.
Afgaande op de cijfers verkeer ik in een uitzonderlijke botoxbubbel, ik ken immers veel meer dan 1 op de 53 vrouwen die botox gebruiken. Daarmee groeit de kans dat ik er op een goed moment ook aan ga geloven. Maar, met de woorden van Woertman vers in mijn geheugen, is dat moment niet nu aangebroken. Onwillekeurig dringt zich een herinnering aan me op uit de tijd dat ik in groep zeven van de basisschool zat. Ik wilde graag een beugel omdat klasgenootjes rondliepen met slotjes en buitenboord-stellages. Dat ik geen beugel nodig had, was reden voor oprechte teleurstelling. M’n vader vroeg me waarom ik überhaupt zou willen dat mijn gebit er precies zo uitzag als dat van andere mensen. Hij was oprecht verbaasd.
Afgelopen weekend stonden er verschillende interessante artikelen in de bijlage van het FD. Op de cover Lizzo, een Amerikaanse zangeres, die strijd voor zelfacceptie, zelfliefde en dus voor body positivity. Lizzo’s boodschap van zelfliefde wordt omarmd door miljoenen volgers. “In de entertainmentindustrie was geen plek voor zwarte vrouwen met een lichaam als het mijne”, zei ze in interviews.
Bodypositivity is jammer genoeg een commerciele term geworden en wat betreft het omarmen van allerlei kleuren en vormen van verschillende lichamen zijn we er nog steeds niet. Terwijl om jezelf te kunnen zijn, het omarmen van je eigen lichaam, heel wezenlijk is.
Eva Gabeler schreef een artikel over authenticiteit. Zij interviewde daarvoor emeritus hoogleraar Paul Verhaeghe en mij. Verhaeghe signaleert dat in de huidige prestatiemaatschappij de blik te weinig gericht is op het verleden en teveel gericht op de toekomst. Hij zegt: “De zoektocht naar authenticiteit is in het slechtste geval een commercieel product: de belofte om jezelf te vinden als je bepaalde spullen koopt of reizen maakt”.
Ik vertel over het verlies van het contact met ons lichaam. Om te voelen wie je bent, heb je je lichaam nodig. Dat is altijd in het hier en nu. Leven vanuit je hoofd, in de verwachtingen van anderen of het leven van iemand anders nadoen, maakt dat je steeds onechter wordt. Het is belangrijk om trouw te blijven aan onzekerheid, verdriet en pijn omdat precies daar de mogelijkheden zitten om te groeien. Om steeds meer jou te worden.
Authenticiteit is een lastig begrip maar met leven vanuit je lichaam, komen we er dichterbij, dan wanneer we leven vanuit ons hoofd.
Thuisgekomen na een prachtige driedaagse over ik en de ander en het lichaam samen met Pete Pronk. Deze foto is gemaakt in de Sjoel die zich bevindt op de zolder van het klooster in Huissen. Een grote ruimte waarin we met zijn achttienen drie dagen in stilte zijn geweest, teksten hebben gelezen, aanrakingsoefeningen hebben gedaan, geschreeuwd, gelachen en gestreeld.
18 onbekenden die aan het durfden om deze reis met elkaar te maken. Zeldzaam bijzonder om mee te maken hoe snel er vertrouwen ontstond. Zeldzaam bijzonder om mee te maken en onderdeel te zijn van een groter geheel en toch mij te blijven.
Plezier en gemak, angst en moed, zwijgen en spreken, mannelijk en vrouwelijk, kind en volwassene, taal en stilte, beweging en rust en dan ben ik vast nog tegenstellingen vergeten, transformeerden zich tot eenheid. We konden de paradoxen leven.
In de groep mooie momenten van inzichten en nieuwe vragen die ontstonden. De grond waarop we stonden, had haar dragende invloed waardoor wijsheid vrij kon stromen. Op eeuwen van stilte, gebed en reflectie mochten we verder bouwen.
Grote dank aan de gastvrijheid van de mensen van het klooster die dit mede mogelijk maken.
