Categorie archieven: Column

Ontmoetingen met Jung

Geplaatst op door
1

De mens op zoek naar zijn ziel zo kunnen we onze tijd wel samenvatten. Extreme tegenstellingen op allerlei gebied. Hoe vinden we onze menselijkheid, onze onverdeeld zijn terug?

Zaterdag 17 mei 2025 was er een symposium naar aanleiding van het verschijnen van dit boek. Vijf lezingen die het boek hielpen de wereld in te dragen. De eerste lezing was van de auteur Tjeu van den Berk zelf. Het eerste deel van zijn verhaal ging over de mandala’s en het tweede deel over goed en kwaad in het werk van Jung. Verder werd er gesproken over Jung en de tijdgeest, de vrouwen rondom Jung, Nietzsche en Jung en religie en Jung.

Zondag 18 mei 2025 was er een grote demonstratie met duizenden mensen in Den Haag die een rode lijn trokken en op deze manier proberen onze regering te dwingen zich uit te spreken tegen het leed in Gaza.

Beide gebeurtenissen komen in mijn leven samen.

Ik zoom nu in op goed en kwaad bij Jung omdat hij misschien licht kan werpen. We zullen onder ogen moeten zien dat het kwaad ook een onderdeel van ons is en geen vaste concepten kent. Het is moeilijk omdat we onszelf liever zien als goede mensen en de anderen als slechten. Jung leert ons dat willen we werkelijk volledig mens worden, we ons streven naar perfectie moeten opgeven. Dus geen perfect uiterlijk, geen perfecte ouder willen zijn, geen perfecte kunstenaar en geen perfecte geliefde maar streven naar een balans van licht en donker, van licht en schaduw in onszelf en dat leren verdragen.

Tjeu van de Berk schrijft: “Hert offeren van deze idealen van volmaaktheid verhoogt juist de menselijke waarde, en de wereld wordt eerder voor een bloedbad behoed wanneer een mens zich bewust is van het negatieve en het positieve in hemzelf”.

Oké ik voel dat dit klopt en wil hier mee verder aan de slag. Ik heb de meest gruwelijke gedachten, ik denk vaak negatief over mezelf en over anderen, ik verwens Netanyahu, Poetin en Trump om enkele bekende voorbeelden te noemen en ik vind hun ideeën en gedrag weerzinwekkend. Wij leven in concepten. Poetin in het verhaal van het grote Russische rijk, Netanyahu in een wereld zonder Palestijnen en Trump leeft in een verhaal dat alles te koop is. Drie dodelijke verhalen die blind maken en verwoesten omdat de individuele mens ontbreekt in deze verhalen en zij alle drie daardoor gruwelijk leed veroorzaken.

Wees je bewust van je aannames over wie je bent. Durf steeds uit je concepten en je eigen verhaal te breken. Niemand is alleen maar goed of alleen maar slecht, maar dat uitgangspunt ontslaat mij niet van de plicht om te luisteren naar mijn geweten, mijn ziel, mijn innerlijk, mijn onbewuste of welke woorden we er ook aan geven, aan het niet geleefde deel in ons en dat wat niet in concepten is vervat en daar naar te handelen.

Waar werk ik in de lente van 2025 aan?

Geplaatst op door
Beantwoorden

Vijf jaar ben ik in de maand mei met emeritaat. Emeritaat is een mooi woord voor het met pensioen gaan van hoogleraren. Dat betekent dat ik geen promotierecht meer heb. Uitgewerkt, klaar lijkt het dan maar minder is waar.

Waar werk ik op dit moment op verzoek van verschillende mensen?

  1. Een Tedtalk voor de Bendeleiders over ja zeggen tegen jezelf
  2. Een beeldcollege voor de omroep Human over schoonheidsidealen.
  3. Een podcast over chronisch ziek zijn
  4. Een stuk schrijven voor het Open Klooster naar aanleiding van de retraite
  5. Een podcast over opvoeding, uiterlijk en gelijkheid tussen man en vrouw
  6. Een lezing over mijn laatste twee boeken voor het Gilde in Zeist die een prachtig zomerprogramma hebben.
  7. Voorbereiden van een workshop samen met Pete Pronk in het klooster van Huissen over ik en jij
  8. Voorbereiden van een publiek gesprek over ruimte innemen van vrouwen Studium Generale Utrecht
  9. Een lezing schrijven voor de opening van het academisch jaar Haptonomie Zeist
  10. Een lezing schrijven voor het VMTI congres over verslavingen

Ik schrik er zelf van en begrijp dat het niet zo maar een gevoel is dat ik het druk heb. Tegelijkertijd geniet ik er enorm van. Ik vind het fijn om nieuwe vragen te krijgen, andere perspectieven en inzichten. Wel wil ik weer iets meer ruimte maken om te schrijven van binnen naar buiten. Wel wandel ik iedere dag in de kasteeltuin en langs de randen van Wijk bij Duurstede. Ook de middagen met mijn kleindochter zijn me heilig.

Wie ben ik nu ik niet meer aan de universiteit werk? Ik ben een grootmoeder, schrijfster, lezer en geliefde en dat bevalt prima.

Ik nam het licht mee naar huis

Geplaatst op door
1

Foto Een stukje van de tuin rondom de Abdij van Egmond.

Afgelopen week was ik in Egmond Binnen met het Open Klooster. We hadden een retraite rondom de hertaling van de Psalmen van Loyd Haft. Psalmen die ik nooit had gelezen en Lloyd Haft nooit van gehoord en toch ging ik.

Jaren geleden ben ik twee keer mee geweest met het Open Klooster. Een retraite met de natuur als thema en de andere waar ik aan deelnam ging over Rainer Maria Rilke. Beide beschreef ik eerder en ik heb er veel aan gehad.

Ik was alleen eerder in de winkel geweest van de Adelbertsabdij maar nooit als gast noch in de kerk. Ze hebben een eigen kaarsenmakerij, maken originele en heerlijke jams en hebben een goede boekenafdeling waar ik graag kom maar nu dus voor de eerste keer een retraite in deze abdij.

Zestien mensen die de hertaalde psalmen van Haft tot zich lieten spreken in verschillende vormen. Uiteraard had ik het boek gekocht om deze psalmen te lezen maar ze spraken zeker niet tot mij. Er gebeurde behalve verbazing over wat staat hier, niet veel. Hevige twijfel overviel me. Doe ik hier wel goed aan? De broeders hebben zes diensten per dag om 6.00 de Metten is de eerste en om 20.00 de Completen als laatste. Ik ga zelden naar de kerk dus dit viel rauw op mijn dak. Maar eigenzinnig als ik ben, koos ik zelf hoe vaak ik aan de diensten mee wilde doen.

Vier ons ons hadden een gesprek van een uur met Loyd over een psalm die ze zelf interessant vonden en vroegen hem het hemd van het lijf over het waarom van deze hertaling. Er ontstonden vier werkelijk prachtige, moedige, open, slimme en liefdevolle gesprekken en de anderen luisterden.

De tuinen rondom de abdij zijn werkelijk schitterend en worden heel goed onderhouden. Tussen het programma door heb ik veel rondgelopen en genoten van de geuren en de kleurenpracht. Er werken 100 vrijwilligers voor en met deze abdij. De monniken zijn gastvrij en open en tussen de middag werden we in hun eetzaal ontvangen en bediend. Vanaf het moment dat we in de eetzaal waren las een van hen voor. De eerste dag maakten we het einde van de biografie van Franciscus mee. Er werd mooi voorgelezen en behalve die stem waren alle andere stemmen stil. Een bijzondere ervaring die ik erg waardeer. Ik hou ervan om voorgelezen te worden en ik hou ervan om stil te zijn.

Deed het me uiteindelijk goed? Ik kan daar volmondig ja op zeggen. Ja het doet me nog steeds goed. Ik voel het klooster, de liederen, de teksten, de mensen nog in en rond me. Het heeft me vervuld de stilte, de rituelen, de aandachtige manier van spreken en lezen en luisteren. Ik ging meer en meer open en daardoor ook de psalmen. Ik nam het licht mee naar huis.

De vrouw in de spiegel

Geplaatst op door
Beantwoorden

Leo Gestel Vrouw in de spiegel

Er blijven nog vele vragen in en om me heen cirkelen. Ik schreef zes boeken tot nu toe, waarvan de eerste vier cirkelden rondom lichaamsbeeld en zelfbeeld. Dat werd me steeds duidelijker namelijk een beeld kan nooit samenvallen met datgene waar het naar verwijst. De laatste twee boeken gaan meer over identiteit. Het gaat over kijken en bekeken en beoordeeld worden. Ik dacht dat ik daarmee helderheid schiep. Dat klopte maar voor een deel. Er blijven nog vele vragen over.

Theoretisch voel ik me thuis bij Hannah Arendt met haar begrip nataliteit, ieder moment opnieuw geboren kunnen worden en bij de godsdienstfilosoof Martin Buber Jij die mij ik maakt en dat er bij de geboorte van ieder mens iets nieuws in de wereld wordt gezet. Daarmee zijn we uniek. We spelen met een lichaam meerdere sociale rollen die gedurende het leven ook nog veranderen. We worden geboren met tal van ervaringen en kennis van onze voorouders in een cultuur die al bestaat, dat leerde ik van Carl Gustav Jung.

Op pagina 78 schrijf ik: “Hoe doe je dat eigenlijk. jezelf zijn? Authentiek zijn betekent voor mij dat mijn binnenwereld en buitenwereld congruent zijn. Anders omschreven: dat ik doe wat ik voel en denk. Dat is niet zo makkelijk als het klinkt, omdat we altijd navigeren tussen deel zijn van de groep en de conventies en daardoor genegenheid en waardering hopen te krijgen en anderzijds, iemand op onszelf zijn. Het is maar de vraag of je eigenlijk wel van een zelf kunt spreken”. Want wie ben ik los van andere mensen, los van allerlei betekenissen die vooraf zijn gegeven, los van de sociale rollen die ik speel?

De vrouw in de spiegel denkt zichzelf te zien, zij heeft zo haar gedachten en gevoelens verweven met het oordeel van anderen en wat zij ziet is slechts een zelfbeeld, haar object-ik. De spiegel blijft stom, geeft geen antwoord en ik hoor de cosmetische industrie spinnen van genoegen.

Moeder worden, een ervaring die je identiteit opschudt

Geplaatst op door
1

Vorige week was ik met mijn vriendin Sonja naar het Centraal Museum in Utrecht. GoodMom/Bad Mom een tentoonstelling over moederschap zo staat er te lezen op de website van het museum. Maar wij vonden het een tentoonstelling over moeder worden omdat er geen enkele afbeelding of installatie te zien was met peuters of oudere kinderen. En wonderlijk genoeg niets over de grote identiteitsverandering die vrouwen ondergaan als ze moeder worden.

Ik vind het een emotionele tentoonstelling of anders gezegd ik moest ontzettend huilen bij sommige afbeeldingen. Bijvoorbeeld een levensgrote vrouw die ligt te slapen met een kindje aan haar voeten. Ik ervaarde de vrouw als dood. De foto’s van Dijkstra waar jonge vrouwen die net bevallen te zien zijn, het bloed loopt nog langs hun benen, hun gezicht uitdrukkingsloos, raakte me opnieuw hevig.

Aan het eind van de tentoonstelling zijn er enkele installaties te zien en dan worden er andere mensen betrokken bij de bevalling. Verzorgende en helpende handen van andere vrouwen in mooie kleuren om duidelijk te maken dat het opvoeden van een kind een heel dorp vereist. Ook de hoek waar een film te zien was van generaties mannen die hun mannelijkheid onder de loep nemen is hoopgevend.

In mijn nieuwe boek Zeg me wie ik ben onderzoek ik de vorming van identiteit, juist op momenten van grote veranderingen. De baby maakt de vrouw moeder. Dat betekent niet alleen dat er een dimensie bijkomt in de identiteit, moeder zijn, maar dat de andere dimensies vrouw zijn, dochter, vriendin, geliefde, werkende ook mee veranderen.

Kijkend naar de schilderijen, collages, foto’s en installaties overvalt me een diep gevoel van bewondering dat zoveel vrouwen op de wereld dit proces durven aangaan. Dat de tentoonstelling eindigt met die omhullende installaties laat goed zien en voelen hoe belangrijk de samenleving en andere mensen zijn die meehelpen dragen.

Maandagmorgen de fijnste van de week

Geplaatst op door
Beantwoorden

Toen ik werkte was de maandagmorgen altijd de schakelochtend. Ik lette erop zondagavond niet te laat naar bed te gaan en zette de wekker die op maandagochtend mij dus rinkelend uit bed riep. Met lichte weerzin stond ik dan op.

Nu ik met pensioen ben, zet ik geen wekker en word uit mezelf wakker. Vanmorgen was dat 7.30,voor mij vroeg maar ik ging uit bed. Het was nog wat bewolkt en heel stil in Wijk. Rustig met manlief ontbeten en daarna ging ik wandelen.

Nou ja wandelen…… ik liep de straat uit en kom dan bij de kasteeltuin. Ik moest gewoon stilstaan zo overweldigend mooi was het buiten. Het lichte groen stond in volle glorie te schijnen alsof de beginnende bladeren van bomen en struiken vannacht een verfbeurt kregen. De vogels in vele varianten aanwezig, jubelen. Ik heb er geen beter woord voor. Reigers hebben in de kasteeltuin een plek veroverd en met hun geklepper laten ook zij zich horen. Bijna geen mens op straat. De zon was doorgebroken en ik voelde me intens gelukkig. De aarde geurde. Zomaar op een maandagmorgen.

Zorgzaam als de gemeente is kwam ik een bord tegen Pas op voor agressieve zwaan. Ik moest er om glimlachen. Wat leven we toch in een bijzondere wereld. Aan de ene kant allerlei voorzorgmaatregelingen ter bescherming van ons en anderzijds gruwelijk geweld, enorme verspilling van spullen, vernietiging van de aarde en een stortvloed van gemanipuleerde beelden.

De gedachte kwam bij me op, terwijl ik verder liep, loop ik nu in een droomwereld? Of is dit de echte wereld?

Jong van geest, niet meer zo jong in de spiegel

Geplaatst op door
Beantwoorden

De journaliste Helene Delhaas interviewde me voor het vrouwentijdschrift Margriet.

Het grondthema was acceptatie van ons veranderende lichaam en gezicht. Helene schrijft op pagina 90: “En ook al voel ik me dan misschien nog best jong, de spiegel is meedogenloos. Waren het eerst alleen nog een paar lachrimpeltjes rondom mijn ogen, inmiddels komen er steeds mee rimpels en groeven”. En dan iets verder in de tekst “Maar als ik kijk naar de ranke lijfjes van de jonge meiden naast me op de loopband, in van die strakke broekjes die alles nog eens extra benadrukken (waarom waren die er niet toen ik nog een goddelijk lijf had ?!), zakt de moed me in de schoenen”.

Lieve Helene de spiegel is niet meedogenloos maar het gemanipuleerde ideaalbeeld in je hoofd is de oorzaak dat je jezelf zo negatief bekijkt. We zijn mooier dan ooit, ook als we ouder worden. Je vergelijken met vrouwen die zoveel jaren jonger zijn, is jezelf nodeloos kwellen en maakt je ontevreden.

Ik antwoord Helene op pagina 93: “In onze cultuur heerst een negatief beeld over ouderdom. Ouderdom wordt geassocieerd met gebreken en aftakeling, met afhankelijkheid. Jong zijn is het ideaal. Voor mij betekent het woord oud, gestold zijn, en dat kan op iedere leeftijd zijn. Iedereen kent wel een jong iemand die vastzit, starre ideeën heeft. In ons leven is er vanaf geboorte tot aan onze dood afwisseling van groei en verval.

We moeten stoppen met het idealiseren van jong zijn en eerlijker naar onszelf kijken. Om beter naar onszelf te leren kijken, moeten we onszelf voelen, meer contact maken met ons lichaam. Dank Helene voor ons gesprek.

Manieren om ons zwijgende zelf te laten spreken

Geplaatst op door
Beantwoorden

Alle essays die Joke Hermsen heeft geschreven over tijd, zijn samen gebracht in dit boek, aangevuld met een nieuw kader, namelijk hoop.

Hoop is een gerichtheid schrijft ze. “Hoop is datgene wat ons ondanks onze angsten en wanhoop blijft voorspiegelen dat verandering mogelijk is als we de moed vinden om ons daarvoor in te zetten”. Ernst Bloch, Bergson en Hannah Arend zijn haar inspiratoren. Ik ga geen poging doen om haar werk te recenseren. Het is teveel omvattend. Maar graag deel ik een klein stukje uit haar boek waar er bij mij iets geraakt werd en waardoor ik weer een stapje verder kwam in mijn proces.

Ik was vooral tijdens het lezen gericht op haar gedachten over tijd en identiteit. Hermsen haalt Bergson aan als ze schrijft op pagina 87: “Zijn typering van de mens als enerzijds een rationeel en handelend ik en anderzijds een heterogeen en onherleidbaar zelf dat een andere tijd ervaart, zien we in verschillende gedaanten in de twintigste-eeuwse denkers terugkeren”. Ons diepere zelf wordt het genoemd, dit onbenoembare “zwijgende zelf” bewaart alles wat we zijn geweest en de ervaringen die we tot nu toe hebben opgedaan, maar die moeilijk te achterhalen zijn. Zeker die ervaringen die we opdeden toen we nog geen taal hadden. Het woord zelf blijft ook hier problematisch omdat het lijkt te verwijzen naar iets vast maar dat wordt hier niet bedoeld.

In Zeg me wie ik ben, mijn boek over identiteit, over mens wording gedurende ons hele leven, schrijf ik ook over de gestolde identiteit enerzijds en de poel van mogelijkheden die we in potentie zijn. Als we via rust, mijmeren, dromen, kunst, zingen, muziek contact kunnen maken met ons zwijgende zelf dan kunnen er barstjes ontstaan om daar iets van vorm te geven. De manier om langzamerhand vrijer en creatiever en meer mens te worden.

Dankjewel Joke Hermsen voor je rijke werk waar ik nog vaak naar terug zal grijpen.

Tijd is hoop

Geplaatst op door
Beantwoorden

Ik lees op dit moment het boek van Joke Hermsen Tijd is hoop, al haar essays over tijd. Daarin las ik tot mijn genoegen een essay over het werk van Hilma af Klint. Een schilderij van Klint siert de voorkant van min boek Zeg me wie ik ben. Over de grenzen van identiteit. Ik had in eerste instantie andere werk van haar uitgekozen maar daar kregen we geen toestemming voor. Het waren de gekleurde cirkels met driehoeken die ik mooi vond, niet gehinderd door enige kennis. Het werden dus de zwanen, wit en zwart die spiegelbeeldig met hun snavels tegen elkaar komen. Ik vond het een mooi beeld van heelheid, mannelijkheid en vrouwelijkheid, wit en zwart, ik en de ander.

Gisteren las ik het essay van Hermsen en zij schrijft op pagina 378 :”Op het eerste doek van haar Zwaan-serie bijvoorbeeld zien we hoe twee nog duidelijk als zwanen herkenbare zwanen in zwart-wittinten aan elkaar gespiegeld worden, waarbij de puntjes van hun snavels en vleugels elkaar nog net weten te raken. Gezamelijk vormen ze een zogeheten ouroboros, een voor Af Klint belangrijk symbool uit de Egyptische oudheid en de hermetische traditie, dat naar zelfverwerkelijking, wedergeboorte en de cyclische aard van de natuur verwijst. Alles hangt met alles samen, de fysieke en de mentale wereld, en alles keert terug in een andere vorm. Halverwege de serie zijn de zwanen in twee cirkels veranderd, die door veelkleurige driehoeken doorsneden worden”.

Iets verderop schrijft Hermsen dat Af Klint op zoek was naar samenhang, naar eenheid, tussen boven en beneden, ogenblik en eeuwigheid, begin en einde, ik en de ander.

Dit wist ik allemaal niet. Tijdens mijn keuze voor de omslag heb ik me laten leiden door schoonheid, naar een beeld dat me raakte. De verschillende kleuren en vormen die me aanspraken maar ik had niet door, dat ze me echt aanspraken en zo goed passen bij de inhoud van het boek. Of heb ik dit essay eerder gelezen maar weet ik dat op bewustniveau niet meer?

Interview en signeersessie bij Boekhandel Baas

Geplaatst op door
Beantwoorden

Wat een bijzonder middag bij de ruime en goedverzorgde Boekhandel Baas in Driebergen. Ik werd geinterviewd door Manda Heddema. Ze begon te vertellen dat ze het jammer vond dat ze deze middag had georganiseerd, want hoe meer ze las in mijn boeken des te interessanter vond ze het. Ze stelde direct voor om ook nog een avond te organiseren, zonder het lawaai van de koffiemachine en het publiek in de winkel om nog intensiever, geconcentreerder met elkaar te spreken. Hoewel het een wonder was dat dit toch lukte in de hectiek van de dag.

Daarna stelde ze me vragen over de relatie tussen taal en identiteit. Dat is toch zo bijzonder dat ieder interview echt anders is, andere perspectieven en daardoor andere vragen oplevert. Iedere recensie is anders. Zelden heb ik bij het uitkomen van een boek zo sterk ervaren dat een boek van de lezer is, als bij dit boek.

Ik zocht naar woorden om die dubbelkracht van woorden en identiteit te laten leven. Een woord bijvoorbeeld het woord vrouw levert houvast op. Ik kan dan zeggen ik ben een vrouw zodat het vrouw zijn onderdeel kan worden van mijn identiteit. Maar het toeeigenen van het woord levert naast houvast ook vervreemding op, een splitsing in mijzelf.

Want het woord vrouw heeft al allerlei betekenissen in een bepaalde tijd en cultuur. Is er dan nog ruimte om zelf betekenis te geven, het woord wat uit te laten dijen? Eigenlijk zeg ik als ik het woord vrouw zeg tegelijkertijd, ik geen man ben. Als ik probeer uit te leggen wat vrouw zijn, is dan kan ik slechts wat kenmerken stotteren die mannen niet hebben. Kortom vrouw en man zijn begrippen die naar elkaar verwijzen. Identiteit is dan meer iets tussen mensen. Ik voelde me vrij een ontspannen om zo met elkaar te spreken en te zoeken en werd het een stromend, interessante gesprek.

Een van de mensen voegde het mijmeren toe als mogelijkheid om een intern gesprek met jezelf te kunnen voeren. Mijmeren, zomaar een poosje verwijlen bij je zelf, waardoor er andere stemmen naar boven kunnen komen die gehoord willen worden. Uiteindelijk kwamen we met elkaar tot een soort komma door te zeggen dat ons onbewuste misschien wel het meest onze kern vormde.

Echt een prachtig inhoudelijk samenzijn. Dankjewel Manda Heddema dat je dit mogelijk maakte en ik kijk uit naar onze avond. Voel me uitgedaagd door je om verder na te denken over de relatie taal en identiteit.