Susan Smit interviewt mij in de Happinez

Happinez september 2022

In het nieuwe septembernummer van de Happinez interviewt Susan Smit mij over Wie ben ik als niemand kijkt. Met name het begrip nataliteit, opnieuw geboren worden van Hannah Arendt staat centraal. Het is een concept waar ik van blij van word en waar ik iets aan heb. Het geeft me ruimte en me daagt me uit om me opnieuw te verhouden tot alles wat zich aandient. Iedere dag opnieuw. Niet vanuit gisteren, niet vanuit eerdere ervaringen, maar open proberen te blijven. Hoe lastig dat ook is, maar mens wat geeft dat een mogelijkheden.

We zijn gewend om onszelf vast te zetten met uitspraken als: Ik ben een vrouw, ik ben een lastig iemand, ik kan goed roeien of vul zelf maar aan. Ik ben beperkt door de klasse waarin ik ben geboren, de tijd, de plaats en die bepalen me, denken we. Ik ben een product van mijn genen, van mijn opvoeding. Allemaal waar als je die verhalen gelooft.

De verhalen waarin we leven, vormen onze identiteit. Taal benoemt maar taal sluit ook uit. Als ik zeg ik ben een vrouw dan zeg ik daarmee impliciet ik ben geen man. Maar als ik probeer te zeggen wat een vrouw is dan kan ik alleen maar stotteren en loop ik er tegen aan dat het woord op zichzelf weinig zegt. Alle woorden zijn woorden die naar elkaar verwijzen en met een ander woord een paar vormen. Denk aan oud-jong, arm-rijk, vrouw-man, hoog-laag, dik-dun. Woorden zijn relationeel ten opzichte van elkaar, zo kunnen we het ook zeggen.

Nu is het wonderlijke dat al die uitspraken die we over onszelf doen, een werkelijkheidsgehalte krijgen. Als ik maar vaak genoeg tegen mezelf zeg dat ik stom ben, dan ervaar ik dat op een gegeven moment echt. Ik voel me stom.

Naarmate de leeftijd vordert en we sommige dingen duizenden keren tegen onszelf hebben gezegd, dan zeggen we, vaak zonder blikken of blozen, zo ben ik. Maar we zouden beter kunnen zeggen “zo was ik”.

Want je bent uiteraard zo helemaal niet. Je kunt iedere dag opnieuw beginnen en dat is precies van Hannah Arendt ons leert. Laat dat eens echt tot je doordringen. Wat een ruimte ontstaat er dan, wat een mogelijkheden.

Schrijven en lezen op Texel met Hannah Arendt

fotograaf Pete Pronk

Schrijven en lezen en wandelen op Texel dat zijn de belangrijkste activiteiten, maar ook de zorgvuldig bereide maaltijden en de gesprekken mogen niet onvermeld blijven. Ik las Hannah Arendt Over liefde en kwaad van Ann Heberlein. Fijn om Hannah weer dichterbij te hebben.

Nu had ik al veel van en over Arendt gelezen, zoals de biografie geschreven door Elisabeth Young Bruehl maar dat is toch alweer een aantal jaren geleden. Met name de stukken over het ouder worden, drongen toen nog niet tot me door. In de herfst van 1974 schreef Hanna Arendt na de dood van twee goede vrienden aan Mary McCarthy.

“Ik moet zeggen dat ik niet zo blij ben met dit ontbladeringsproces. Het ouder worden betekent niet, zoals Goethe schreef, een langzaam terugtrekken uit het openbare leven -waar ik helemaal niets op tegen heb- maar een langzame (of, eigenlijk een plotselinge) verandering van de wereld van een plek bevolkt met bekende gezichten tot een plek die bewoond wordt door vreemden. Met andere woorden, ik ben niet degene die zich terugtrekt uit de wereld, maar de wereld verdwijnt voor mijn ogen”.

Het ouder worden in termen van vervreemding. Zij lijkt een vreemdeling geworden, na het verlies van haar man en twee vrienden, ook ten opzichte van haar lichaam en gezicht.

Ann Herbelein schrijft op pagina 106: “Hannah was een aantrekkelijke vrouw, zo’n vrouw die een ruimte domineerde wanneer ze ergens binnenkwam. Hannah lijkt geen verdriet gehad te hebben over haar verloren schoonheid, maar het is duidelijk dat ze de berperkingen van het ouder worden en de ziekte die dat men zich meebracht niet fijn vond”.

Hannah Arendt is maar 69 jaar geworden maar zij zag de ouderdom als een tijd van reflectie en verzoening, een tijd om de balans op te maken en met terugwerkende kracht naar je verleden te kijken en misschien wat meer begrijpen. Dat lijkt me een mooi motto voor het boek dat ik aan het schrijven ben. Persoonlijk lijkt me verzoening het moeilijkst maar ik wil deze tijd zeker gebruiken om te reflecteren en ruimte te maken om de TAO, de Ene of de Natuur (kies de term die je past) haar werk te laten doen.